۱۰) خضوع بی‌نهایت، معنایی قابل تامل

آیا معنای دقیق «خضوع بی‌نهایت» که برخی در مورد عبادت گفته‌اند معنای روشنی است؟ آیا عنصر «بی‌نهایت» خود باعث ابهام معنایی عبادت نمی‌شود؟ آیا سجده، خضوع بی‌نهایت است و مثلاً رکوع این‌گونه نیست؟! چگونه می‌توان تشخیص داد که رفتار عملی یک فرد به مرحله «خضوع بی‌نهایت» رسیده است تا آنگاه بتوان آن را عبادت نامید؟ آیا وقتی در برخی عبادت‌ها اندکی غفلت و حواس‌پرتی برای ما ایجاد می‌شود و طبعاً خضوع و خشوع ما کم می‌شود و نهایتی پیدا می‌کند آیا می‌توان در این صورت این عبادت‌ها را عبادت ندانست؟ بدون شک خضوعی که در عبادت ماست قابل‌مقایسه با خضوعی که در عبادت انبیاء و اولیای دین وجود دارد نیست، آنگاه چگونه است که ما نیز مشغول عبادت محسوب می‌شویم درحالی‌که «نهایت خشوع» را ما نداشته‌ایم؟! این سؤالات مهم نشان می‌دهد که تفسیر عبادت به «نهایت خشوع» نیز چندان دقیق نیست! در بخش‌های بعد دراین‌باره بیشتر سخن خواهیم گفت.[۱]

[۱] برای مطالعه بیشتر به کتاب نقدی بر وهابیت آیه الله سبحانی ص ۱۹۷ به بعد مراجعه فرمایید.